ESG Nedir? (Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) Temel Tanım

ESG, İngilizce “Environmental, Social and Governance” kelimelerinin kısaltması olup Türkçe’de Çevresel, Sosyal ve Kurumsal Yönetişim anlamına gelmektedir. Bu kavram, bir şirketin yalnızca finansal performansıyla değil; aynı zamanda çevreye etkisi, topluma katkısı ve yönetim yapısının şeffaflığı bakımından da değerlendirilmesini sağlayan kapsamlı bir çerçevedir.

ESG, şirketlerin karbon ayak izinden iş kültürüne, çeşitlilik politikalarından risk yönetimine kadar geniş bir yelpazeyi ele alır. Günümüzde yatırımcılar, tüketiciler ve düzenleyici kurumlar; şirketlerin sürdürülebilirlik performanslarını daha şeffaf bir şekilde raporlamalarını beklemektedir.

ESG Neden Günümüz İş Dünyası İçin Vazgeçilmez?

Gelecekte bir yeri olmasını isteyen kurumların iklim krizi gibi çevresel etkilere, çeşitlilik ve kapsayıcılık gibi sosyal faktörlere, etik ve şeffaflık gibi yönetişim konularına öncelik vermesi gerekiyor. Tüketiciler ve yatırımcılar artık şirketlerin sosyal ve çevresel konularda da sorumluluk sahibi olmasını bekliyor.

Yatırımcılar İçin Önemi: Risk Azaltma ve Uzun Vadeli Getiri

Yatırımcılar artık çevresel, sosyal ve yönetişim kriterlerinin etik kaygıların ötesine geçtiğini anlıyor. Güçlü ESG kriterleri sayesinde şirketler risk içeren uygulamalardan kaçınabilir. Örneğin Volkswagen’in emisyon skandalı şirketin hisse fiyatlarını sarstı ve yatırımcılar milyarlarca dolar kaybetti.

ESG uyumlu şirketler, uluslararası regülatörler ve küresel yatırım fonları tarafından daha düşük risk profiline ve uzun vadeli değer yaratma potansiyeline sahip olarak değerlendirilmektedir. Araştırmalar, güçlü ESG performansına sahip şirketlerin daha düşük sermaye maliyetine eriştiğini ve kriz dönemlerinde daha dirençli olduğunu göstermektedir.

Şirketler İçin Stratejik Değeri: Rekabet Avantajı ve Marka İtibarı

ESG kriterleri, şirketlerin sürdürülebilirlik ve toplumsal sorumluluk konularında performanslarını değerlendirmelerine olanak tanır. Bu standartlara uyum sağlanması, şirketlerin itibarını artıran önemli faktörlerin başında gelir. ESG uyumluluğu; finansmana erişim, yasal risklerin azaltılması ve uluslararası pazarlarda rekabet avantajı açısından kritik bir unsurdur.

ESG skoru yüksek olan şirketlerin sosyal sorumluluk çalışmaları, pazarda tanınmasını kolaylaştırır ve bu da şirketin imajını artırır. Fon sağlayan finans kuruluşları da yatırım araştırması sürecinde ESG puanlarını dikkate almaya başlamıştır.

Tüketiciler ve Toplum Üzerindeki Etkisi

Tüketicilerin ve yatırımcıların şirketlerden çevresel ve sosyal konularda sorumluluk sahibi olmalarını beklemesi, ESG’nin önemini artırmıştır. Şirketlerin ne kadar sürdürülebilir bir şekilde çalıştığını anlamak ve ölçmek için ESG derecelendirme kriterleri kullanılmaktadır. Bu sayede toplumsal bilinç güçlenmekte ve uzun vadede sürdürülebilirliğe katkı sağlanmaktadır.

ESG’nin 3 Ana Bileşeni: Kriterler Detaylı Olarak Nelerdir?

ESG kriterleri; çevresel, sosyal ve kurumsal yönetişim alanlarını kapsayan geniş çaplı bir değerlendirme sistemidir. Bu kriterler, finansal olmayan risk ve fırsatların analizi için yol haritası niteliğindedir.

Çevresel Kriterler (Environmental)

Çevresel kriterler, şirketlerin çevreye olan yaklaşımını ve doğal kaynakları nasıl yönettiğini içerir. İklim değişikliği odaklı riskler, bu kriterlerin önemini her geçen gün artırmaktadır.

Karbon Ayak İzi ve İklim Değişikliği Politikaları

Şirketlerin karbon ayak izini azaltma ve sera gazı emisyonlarını yönetme stratejileri, çevresel değerlendirmenin temel bileşenidir. Karbon bazlı gazların olabildiğince az salınması, iklim değişikliğiyle mücadelenin kritik parçasıdır. Paris İklim Anlaşması kapsamında birçok şirket, net sıfır emisyon hedefleri belirlemiştir.

Atık Yönetimi ve Enerji Verimliliği

Atık üretimini minimize etme, geri dönüşüm oranlarını artırma ve enerji tüketimini azaltma politikaları değerlendirilir. Yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapma çabaları ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı da bu kapsamda incelenen önemli unsurlardır.

Sosyal Kriterler (Social)

Sosyal kriterler, bir kuruluşun çalışanları dahil olmak üzere tüm paydaşlarına nasıl davrandığını ele alır. Şirketin faaliyet gösterdiği ve hizmet verdiği yerel topluluklar üzerindeki etkisi de bu kapsamda değerlendirilir.

Çalışan Hakları ve İş Sağlığı Güvenliği

İş güvenliği ve işçi sağlığı duyarlılığı, sosyal kriterlerin temel unsurlarından biridir. Çalışan çeşitliliği, eşitlik, çalışan memnuniyeti ve adil ücret politikaları bu bölümde gözetilmektedir. Tüketicilerin doğru bilgilendirilmesi, veri koruma ve gizlilik politikaları da sosyal kriterler kapsamında yer alır.

Toplumsal Katkı ve Tedarik Zinciri Sorumluluğu

Şirketlerin topluma sağladığı faydalar ve sosyal sorumluluk projeleri değerlendirilir. Tedarik zincirindeki insan hakları, çalışma koşulları ve etik uygulamalar da bu kriterin önemli bileşenleridir. Yetersiz hizmet alan topluluklara yardım eden projelerin finansmanı bu kapsamda incelenir.

Yönetişim Kriterleri (Governance)

Kurumsal yönetişim, bir şirketin kendisini nasıl denetlediğini ve kontrol ettiğini gözetir. Bu kriter, kurumsal şeffaflık, hesap verebilirlik ve uyumluluk kültürlerini kapsar.

Şeffaflık, Etik ve Yolsuzlukla Mücadele

Mali rapor şeffaflığı, yolsuzlukla mücadele politikaları ve etik iş uygulamaları değerlendirilir. Muhasebe kayıtlarının şeffaf tutulması ve yönetim kurulu üyeleri arasında çıkar çatışmalarının önlenmesi kritik öneme sahiptir.

Yönetim Kurulu Yapısı ve Paydaş Hakları

Yönetim kurulu oluşumu, yönetim kurulu-hissedar ilişkileri ve hissedarların önemli konularda oy kullanabilmesi incelenir. Tedarikçiler ve düzenleyicilerle olan ilişkiler de bu kapsamda değerlendirilen unsurlardır.

Uygulamada ESG: Skorlama, Raporlama ve Endeksler

ESG Skoru Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

ESG skoru, bir şirketin çevresel, sosyal ve yönetişim alanlarındaki performansını ölçen puanlama sistemidir. Bu skorlar; MSCI, Sustainalytics, ISS ESG ve LSEG (Refinitiv) gibi bağımsız derecelendirme kuruluşları tarafından geliştirilen metodolojiler aracılığıyla hesaplanır.

Puanlamalar genellikle şu kriterlere göre yapılandırılır:

• Şirketin ESG kriterleri çerçevesindeki risk maruziyeti
• Yönetim kapasitesi ve performans çıktıları
• Kamuya açık veriler ve raporlama kalitesi
• Uyumsuzluk notu (negatif gelişmelerin etkisi)

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi kapsamında şirketlerin genel sürdürülebilirlik notu, çevresel, sosyal ve yönetişim alanlarındaki notların ağırlıklandırılmasıyla hesaplanır.

ESG Raporlaması Neden Önemli? (CSRD, IFRS ve Diğer Standartlar)

ESG raporlaması, şirketlerin çevresel etkilerini, sosyal sorumluluklarını ve kurumsal yönetişim yapılarını sistematik şekilde açıklamasını sağlayan stratejik bir iletişim aracıdır.

Önemli Raporlama Standartları:

• CSRD (Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi): AB’de 2024 itibarıyla zorunlu hale gelen kapsamlı raporlama yönergesi
• ESRS (European Sustainability Reporting Standards): AB sürdürülebilirlik raporlama standartları
• IFRS S1 ve S2: ISSB tarafından yayımlanan uluslararası sürdürülebilirlik standartları
• GRI (Küresel Raporlama Girişimi): Sürdürülebilirlik raporlaması için global standartlar
• TSRS (Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları): Türkiye’de belirli şirketler için zorunlu hale gelen standartlar

Bu konuda daha detaylı bilgi almak için TSRS ve Sürdürülebilirlik Raporlaması Eğitimi‘ni incelemenizi öneririz.

Türkiye’de ve Dünyada Önemli ESG Endeksleri

Global Endeksler:

• Dow Jones Sürdürülebilirlik Endeksi
• FTSE4Good Index Series
• MSCI ESG Endeksleri

Türkiye:

• BIST Sürdürülebilirlik Endeksi: 2014 yılında faaliyete geçen bu endeks, Borsa İstanbul’da işlem gören ve kurumsal sürdürülebilirlik performansları yüksek düzeyde olan şirketlerin yer aldığı bir endekstir.

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nde yer alabilmek için şirketlerin:

• Genel sürdürülebilirlik notu en az 50 olmalı
• Her bir ana başlık notu en az 40 olmalı
• Kategori notlarından en az 8 tanesi en az 26 olmalı

ESG ve Sık Karıştırılan Kavramlar

ESG vs. Sürdürülebilirlik: Aynı Şey Mi?

ESG ve sürdürülebilirlik birbiriyle yakından ilişkili ancak farklı kavramlardır. Sürdürülebilirlik, çevresel, ekonomik ve sosyal boyutlarıyla daha geniş bir kavramken; ESG, bu boyutların yatırım ve kurumsal performans değerlendirmesindeki uygulamasını ifade eder.

Sürdürülebilirlik bir hedeftir; ESG ise bu hedefe ulaşmak için kullanılan ölçüm ve değerlendirme çerçevesidir. Şirketlerin sürdürülebilirlik stratejileri ESG kriterleriyle somut verilerle ölçülür ve raporlanır.

ESG vs. EHS (Çevre, Sağlık ve Güvenlik): Temel Farklar

EHS (Environment, Health and Safety): Çalışan sağlığı, iş güvenliği ve çevresel uyum odaklı operasyonel bir kavramdır. Genellikle yasal zorunlulukları karşılamaya yöneliktir.

ESG: Daha geniş kapsamlı, stratejik ve yatırımcı odaklı bir çerçevedir. Finansal performansla entegre edilmiş sürdürülebilirlik yönetimini içerir.

EHS, ESG’nin çevresel ve sosyal bileşenlerinin bir alt kümesi olarak değerlendirilebilir.

Şirketler İçin ESG Uyum Süreci: Adım Adım Yol Haritası

1. Adım: Mevcut Durum Analizi ve Önceliklendirme

İlk aşamada şirketin mevcut ESG performansının kapsamlı bir değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu analiz:

• Çevresel etkiler (karbon ayak izi, enerji tüketimi, atık yönetimi)
• Sosyal faktörler (çalışan memnuniyeti, toplumsal katkı)
• Yönetişim yapısı (şeffaflık, etik uygulamalar)

konularında boşluk analizini içermelidir.

2. Adım: Strateji Geliştirme ve Hedef Belirleme

Analiz sonuçlarına göre öncelikli alanlar belirlenmeli ve SMART hedefler oluşturulmalıdır. Sektörel benchmark’lar dikkate alınarak rekabetçi ESG hedefleri konulmalıdır. Yönetim kurulu düzeyinde ESG stratejisinin onaylanması ve kaynakların tahsisi bu aşamada gerçekleştirilir.

Kurumsal strateji oluşturma ve hedef belirleme konusunda Kurumsal Eğitim Planlama ve Öğrenme Tasarımı Eğitimi faydalı olabilir.

3. Adım: Performans Takibi ve Sürekli İyileştirme

ESG performansının düzenli olarak ölçülmesi ve raporlanması gerekir. KPI’ların belirlenmesi ve izlenmesi, paydaşlarla şeffaf iletişim ve sürekli iyileştirme döngüsü bu aşamanın temel unsurlarıdır.

Finansal performans ile ESG performansının entegre edilmesi için Finansal Analiz Eğitimi ve CFO Eğitimi önemli katkılar sağlayabilir. Ayrıca ESG hedeflerinin bütçe süreçleriyle uyumlaştırılması için Bütçe Yönetimi Eğitimi‘ni de incelemenizi öneririz.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

ESG yatırımı karlı mıdır?

Evet, araştırmalar ESG odaklı yatırımların uzun vadede karlı olduğunu göstermektedir. Güçlü ESG performansına sahip şirketler daha düşük sermaye maliyetine erişmekte, operasyonel verimliliğini artırmakta ve kriz dönemlerinde daha dirençli olmaktadır. 20 yıldan kısa sürede ESG, 30 trilyon doları aşan finansal varlığı temsil eden küresel bir fenomene dönüşmüştür.

Türkiye’de ESG raporlaması zorunlu mu?

Türkiye’de TSRS (Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları) ile belirli şartları sağlayan şirketler için sürdürülebilirlik raporlaması 1 Ocak 2024’ten itibaren zorunlu hale gelmiştir. Ayrıca BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nde yer almak isteyen şirketler için ESG değerlendirmesi gönüllü olarak yapılmaktadır. Sermaye Piyasası Kurulu da ESG skorlaması konusunda düzenlemeler üzerinde çalışmaktadır.

Küçük işletmeler de ESG uygulayabilir mi?

Evet, ESG kriterleri her ölçekteki işletme için uygulanabilir. Küçük işletmeler, kaynaklarına uygun ölçekte ESG uygulamalarına başlayabilir. Basit adımlarla başlamak (enerji verimliliği, atık azaltma, çalışan memnuniyeti) ve zamanla kapsamı genişletmek etkili bir stratejidir. Tedarik zincirine dahil olmak isteyen küçük işletmeler için ESG uyumu giderek daha önemli hale gelmektedir.

Sonuç: ESG Sadece Bir Rapor Değil, Bir Gelecek Vizyonudur

ESG, günümüz iş dünyasında sadece bir raporlama zorunluluğu veya trend değil; sürdürülebilir bir geleceğin inşasında kritik bir rol oynayan stratejik bir yaklaşımdır. İklim krizinin etkileri derinleşirken, toplumsal beklentiler artarken ve regülasyonlar sıkılaşırken; ESG kriterlerine uyum sağlayan şirketler rekabet avantajı elde edecek, yatırım çekme potansiyellerini artıracak ve uzun vadeli değer yaratacaktır.

Şirketlerin ESG performanslarının finansal kaynaklara erişimde belirleyici olacağı bir döneme giriyoruz. Bu dönüşüme hazırlanmak için şimdiden harekete geçmek, hem kurumsal sürdürülebilirlik hem de iş başarısı için kritik öneme sahiptir.

ESG ve sürdürülebilirlik raporlaması konusunda kapsamlı bilgi edinmek için TSRS ve Sürdürülebilirlik Raporlaması Eğitimi‘ni incelemenizi öneririz.