Yaşamımızı sürdürmek için paraya ihtiyacımız var. Bu gerçeğin farkına çok erken yaşlarda varsak da gelirimizi ve varlıklarımızı yönetmeye gelince durum biraz değişiyor. Bugünün dünyası, yaşamımız boyunca kişisel mali durumumuzdan her zamankinden daha fazla sorumlu olmamızı gerektiriyor. Öğrenci kredilerinden kredi kartlarına, yatırım fonlarından emekli maaşlarına kadar karar vermemiz ve yönetmemiz gereken finansal ürün yelpazesi sürekli değişiyor ve yenileniyor.
Finansal Okuryazarlık Ne Demek? (Basit Tanım)
Finansal okuryazarlık; yatırım, tasarruf, mevduat, kredi, basit ve bileşik faiz, enflasyon, finansal risk gibi temel finansal kavramlar hakkında bilgi sahibi olmanın yanında kişinin bu bilgileri kullanarak birikim ve harcamalarını bilinçli bir şekilde yapmasını sağlayan çeşitli finansal tutum ve davranışlarda bulunabilmesidir.
OECD’ye (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü) göre finansal okuryazarlık, sağlıklı finansal kararlar alabilmek ve bireysel finansal refaha ulaşmak için gerekli farkındalık, bilgi, beceri, tutum ve davranışların bileşimidir. Kısacası finansal okuryazarlık, paranızı anlama ve yönetme sanatıdır.
Neden Herkesin Finansal Okuryazar Olması Gerekir?
Finans konusundaki eksik veya yanlış bilgiler yüzünden binbir emekle biriktirdiğimiz tasarruflarımızı kaybedebilir, gereği yokken fazladan borç edinebilir veya finansal bilgi eksikliğimizden faydalanan kötü niyetli kişiler tarafından dolandırılabiliriz. Dijital çağda neredeyse tüm harcamalarımızı çevrimiçi uygulamalar üzerinden yapıyoruz ve yeterli bilgiye sahip olmamak, borç yükümüzün artmasına neden olabilir.
Türkiye’de sermaye piyasalarında yatırımcı sayısı 12 milyona yaklaşırken, Borsa İstanbul’da 8,6 milyon yatırımcı bulunmaktadır. 2020’de 1,9 milyon olan bu rakam ciddi bir artış göstermiştir. Benzer şekilde kripto para platformlarında hesap sayısı 1,7 milyondan 18,2 milyona çıkmıştır. Bunlar gerçek anlamda finansal okuryazarlığı gerektiren alanlardır.
Finansal Okuryazar Olmanın Bireysel ve Toplumsal Faydaları
Ekonomik Güvenlik ve Bağımsızlık Kazanma
Finansal okuryazar olan bireyler, gelir ve gider dengesini daha kolay kurabiliyor, satın almak istedikleri ürün ve hizmet seçeneklerini karşılaştırabiliyor. Daha iyi finansal kararlar verebilme yeteneğine kavuşarak etkin para yönetimi yapabilirler. Bu durum ekonomik güvenlik ve finansal bağımsızlık sağlar.
Borç Tuzağından Korunma ve Borç Yönetimi
Finansal okuryazarlık sayesinde kazandığınızdan daha fazla harcamamayı, gereksiz borçlanmalardan kaçınmayı öğrenirsiniz. Neyin ihtiyaç neyin istek olduğunun ayırdına vararak, bilinçsizce ihtiyacınız olmayan şeyleri satın almaktan kaçınırsınız. Böylece borç yükü biriktirmekten korunur, mevcut borçlarınızı da etkili bir şekilde yönetebilirsiniz.
Bilinçli Tasarruf ve Yatırım Kararları Verme
Birikimlerinizi tasarrufa dönüştürebilir, yatırımlarınızı yönetebilir ve finansal amaçlarınıza yönelik doğru kararlar verebilirsiniz. Risklerimizi doğru hesaplama becerisine sahip olarak daha bilinçli yatırım kararları alabilirsiniz. Bu konuda Finansal Analiz Eğitimi ile becerilerinizi geliştirebilirsiniz.
Emeklilik ve Gelecek için Sağlam Bir Temel Oluşturma
Ortalama yaşam süresinin uzaması, emekli maaşımız ve birikimlerimizle daha uzun yıllar geçinmemizi gerektirmektedir. Bu durum bireysel emeklilik gibi alternatif planlar yapmayı zorunlu kılmaktadır. Sadece bugünü değil geleceği de düşünerek, birikim yaptığımız parayla zamanı geldiğinde yatırım yapmayı planlamalıyız.
Toplumsal Refahın Artmasına Katkısı
Finansal okuryazarlık seviyesi artan bireyler paralarını daha idareli kullanır ve yapacakları tasarruflarla verimli yatırımların yapılmasına olanak sağlarlar. Bu yatırımlar sayesinde tasarruf sahipleri kazanırken ülkemizin refah seviyesi de yükselir. Bireyler olarak sahip olduğumuz finansal okuryazarlık bilincinin toplumu dönüştürücü bir etkisi olacaktır.
Finansal Okuryazarlığın 3 Temel Unsuru: Bilgi, Tutum ve Davranış
Finansal Bilgi: Kavramlara Hakim Olmak
Bireylerin bütçe, sigorta, tasarruf, yatırım, kredi, basit ve bileşik faiz, enflasyon, risk, getiri, vade, varlık, borç gibi temel finans kavramlarını bilmesidir. Ekonomi ve finans alanındaki her kavramı bilmek zorunda değiliz ancak temel finansal kavramlara aşina olmamız gerekir. Enflasyon, faiz, mevduat ve benzeri kavramlar günlük hayatta sıkça kullanılır.
Finansal Tutum: Paraya Karşı Yaklaşımınız
Bireylerin, parayı dikkatli kullanma, idareli tüketme, gelecek için birikim yapma gibi konularda daha önce yaşadığı çeşitli deneyimler sonucu düzenli bir finansal tavır sergilemeleridir. Tutum, bireyin bir durum, olay ya da olgu karşısında ortaya koyması beklenen olası davranış biçimi olarak tanımlanmaktadır.
Finansal Davranış: Bilgiyi Eyleme Dönüştürmek
Bireylerin, kişisel bütçelerini izlemeleri, dikkatli alışveriş yapmaları, birikimlerini, tasarruflarını ve yatırımlarını, kişisel borç ve kredilerini yönetebilmeleri, kısa ve uzun vadede yatırımlarını değerlendirebilmeleridir. Finansal okuryazarlık eğitimi sayesinde harcamalarımız ve tasarruflarımız için bilinçli seçimler yapabilir, riskleri ve fırsatları ayırt etmeyi öğrenebiliriz.
Finansal Okuryazarlık Nasıl Geliştirilir? (5 Adımda Yol Haritası)
Adım 1: Mevcut Finansal Durumunuzu Analiz Edin: Bütçe Yapın
Kendi mali durumunuzu anlamak, finansal okuryazarlık yolculuğunuzun ilk adımıdır. Bütçe yapmak, finansal okuryazarlığın ilk adımlarından biridir.
Gelir ve Giderlerinizi Listeleyin
Yapacağınız bir bütçe planı ile gelir ve giderlerinizi kontrol etmeye başlayabilirsiniz. Gelirlerinizi ve giderlerinizi dengelemek için bir bütçe planı oluşturun. Bu bütçeyi aylık olarak güncelleyerek finansal hedeflerinize uygun bir şekilde yönetebilirsiniz.
Harcama Alışkanlıklarınızı Gözden Geçirin
Aylık harcamalarınızı kaydedin ve hangi kalemlere ne kadar harcama yaptığınızı gözlemleyin. Gereksiz harcamaları tespit etmek, bütçenizi oluşturmanın önemli bir parçasıdır. Bütçe yönetimi konusunda derinlemesine bilgi edinmek için Bütçe Yönetimi Eğitimi‘ni inceleyebilirsiniz.
Adım 2: Temel Finansal Kavramları Öğrenin
Finansal okuryazarlık eğitiminize bazı temel kavramları öğrenerek başlayabilirsiniz. Bunlar arasında bütçe, tasarruf, yatırım, faiz, enflasyon, risk ve getiri kavramları yer alır. Bu kavramları anlamak, doğru finansal kararlar almanızın temelini oluşturur.
Adım 3: Güvenilir Bilgi Kaynaklarını Takip Edin
Finansal okuryazarlığınızı artırmak için mevcut kaynakları kullanmak oldukça önemlidir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından hazırlanan “Herkes İçin Ekonomi” platformu, her yaşa ve bilgi düzeyine uygun içerikler sunmaktadır. Ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu’nun koordinasyonuyla kurulan Finansal Okuryazarlık Platformu’ndan ücretsiz eğitimler alabilir ve sertifika edinebilirsiniz.
Adım 4: Kendinize Finansal Hedefler Belirleyin (Kısa ve Uzun Vadeli)
Kısa ve uzun vadeli finansal hedefler belirleyin. Tasarruf yapmak, borçları kapatmak veya yatırım yapmak gibi hedeflerinizi net bir şekilde tanımlamak, hedeflerinize ilerlemenizi ölçmenize yardımcı olacaktır. Bir çocuğun hayali bir bisiklet olabilir ve bayram harçlıklarını biriktirerek bu hayaline kavuşabilir; aileler ise yılın yorgunluğunu atmak için güzel bir tatil yapmak isteyebilir.
Adım 5: Harekete Geçin: Küçük Adımlarla Pratik Yapın
Bilgiyi eyleme dönüştürmek en önemli adımdır. Küçük tasarruflarla başlayın, bütçenizi düzenli takip edin ve yatırım seçeneklerini araştırın. Size nitelikli finansal okuryazarlık sertifikası kazandıracak eğitimlere katılarak geleceğiniz için çok önemli bir adım atabilirsiniz.
Bilmeniz Gereken Temel Finansal Kavramlar (Mini Sözlük)
Bütçe ve Nakit Akışı
Bütçe: Gelir, gider ve düzenli ödemelerin dengelenmesi için oluşturulan ve takip edilen verilerdir. Nakit Akışı: Paranızın nereden geldiğini ve nereye gittiğini gösteren, finansal sağlığınızın temel göstergesidir.
Tasarruf ve Birikim
Tasarruf: Harcanabilir kişisel gelirden kişisel tüketim harcamaları çıkarıldıktan sonra kalan kısımdır. Gelir durumumuz ne olursa olsun hepimiz tasarruf alışkanlığı edinmeli ve birikim yapmaya çabalamalıyız.
Yatırım ve Çeşitlendirme
Yatırım: Belli bir getiri sağlamak amacıyla belirli bir kaynağın, birikimlerin belirli vadelerde yatırım araçlarına (hisse senetleri, hazine bonoları, yatırım fonları, emeklilik fonları, taşınır ve taşınmaz mallar vb.) bağlanmasıdır. Çeşitlendirme: Riskleri dağıtmak için farklı yatırım araçlarına yatırım yapma stratejisidir.
Faiz ve Enflasyon
Faiz: Borç alınan paranın kullanımı karşılığında ödenen veya tasarruflara karşılık kazanılan bedeldir. Basit ve bileşik faiz kavramlarını bilmek önemlidir. Enflasyon: Genel fiyat düzeyinin sürekli yükselmesi, paranın satın alma gücünün azalmasıdır.
Risk ve Getiri
Her bir yatırım aracının kendine özgü getiri ve risk faktörleri bulunmaktadır. Genel kural olarak yüksek getiri potansiyeli, yüksek risk anlamına gelir. Birileri size çok yüksek getiri vadediyorsa, mutlaka o son derece riskli bir faaliyettir.
Kredi ve Kredi Notu
Kredi: İhtiyacı olan kişilere faiz karşılığında borç verilmesine yönelik bankacılık hizmetidir. Kredi Notu: Finansal güvenilirliğinizi gösteren ve kredi alma kapasiteniznizi belirleyen puanlama sistemidir.
Sigorta ve Bireysel Emeklilik (BES)
Sigorta: Beklenmedik durumlar karşısında finansal koruma sağlayan risk yönetim aracıdır. BES: Gönüllü katılıma dayalı, çalışma döneminde yapılan düzenli tasarruflarla emeklilik döneminde ek gelir elde etmeye yönelik sistemdir.
Finansal Okuryazarlık Seviyesini Etkileyen Faktörler
Eğitim Düzeyi ve Aile
Eğitim seviyesi ile finansal okuryazarlık arasında doğrudan bir ilişki vardır. Özellikle ekonomi ve finans alanındaki eğitimler, bireylerin bilgi ve beceri düzeylerini artırır. Aile içinde para yönetimi konusunda edinilen alışkanlıklar da önemli bir etkendir.
Kişisel Deneyimler ve Yaş
Genç bireyler ve yaşlılar genellikle daha düşük finansal okuryazarlık seviyesine sahiptir. Orta yaş grubundaki bireyler, deneyim ve bilgi birikimi sayesinde genellikle daha yüksek finansal okuryazarlık gösterir. Kişisel finansal deneyimler de öğrenme sürecini hızlandırır.
Teknolojiye Erişim
Dünya artık küresel bir köy haline geldi, teknoloji ve internet hepimizi birbirimize bağladı. Bu hız bir taraftan hayatımızı kolaylaştırırken bir taraftan riskleri de yanında getiriyor. Finansal alanda bu kolaylıkların avantajlarından yararlanmak ve tehlikelerinden kaçınmak için teknoloji okruyazarlığı da önemlidir.
Finansal Okuryazarlık Yolculuğunda Sık Yapılan Hatalar
Bütçe Yapmamak veya Uymamak
Gelir-gider dengesi ancak tutarlı bir bütçe planı ile sağlanabilir. Bütçe yapmamak veya yapılan bütçeye uymamak, en sık yapılan finansal hatalardan biridir. Günlük, haftalık, aylık ve yıllık bütçe planı yapmayı alışkanlık haline getirmelisiniz.
“Anlamıyorum” Diyerek Yatırımı Ertelemek
“Finans, sadece uzmanların işi” düşüncesi doğru değildir. Herkes temel finansal kavramları öğrenebilir ve bilinçli yatırım kararları alabilir. Bilgi eksikliği yüzünden yatırımı ertelemek, uzun vadede kayıp anlamına gelir.
Yüksek Faizli Borçları Görmezden Gelmek
Kredi kartı borçları gibi yüksek faizli borçları görmezden gelmek, mali durumunuzu hızla kötüleştirebilir. Borç yönetimi stratejisi oluşturmak ve yüksek faizli borçları öncelikli olarak kapatmak önemlidir.
Tüm Birikimi Tek Bir Yerde Tutmak (Çeşitlendirme Yapmamak)
“Tüm yumurtaları aynı sepete koymamak” finansın temel kurallarından biridir. Çeşitlendirme yaparak riskleri dağıtmak, finansal güvenliğiniz için kritik öneme sahiptir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Finansal okuryazarlık eğitimi nereden alınır?
Finansal okuryazarlık eğitimi için başvurabileceğiniz birçok platform ve kurum vardır. Türkiye’de Sermaye Piyasası Kurulu koordinasyonuyla kurulan Finansal Okuryazarlık Platformu (finansalokuryazarlik.gov.tr) ücretsiz eğitimler ve sertifika programları sunmaktadır. Ayrıca TCMB’nin “Herkes İçin Ekonomi” platformu, TBB Finansal Okuryazarlık Derneği ve çeşitli üniversitelerin online eğitim programları da mevcuttur. Kurumsal düzeyde finansal becerilerinizi geliştirmek için CFO Eğitimi ve Finansal Analiz Eğitimi gibi profesyonel eğitimleri de değerlendirebilirsiniz.
Çocuklara finansal okuryazarlık nasıl öğretilir?
Çocuklara finansal okuryazarlık erken yaşlarda oyunlarla ve pratik örneklerle öğretilebilir. Harçlık vererek bütçe yönetimi, kumbarayla tasarruf alışkanlığı kazandırılabilir. Alışverişe birlikte giderek fiyat karşılaştırması, ihtiyaç-istek ayrımı yapılabilir. Milli Eğitim Bakanlığı ve SPK, finansal okuryazarlığın müfredata temel bir alan olarak konulması konusunda çalışmalar yürütmektedir.
Finansal okuryazar olmak için matematik dehası olmak gerekir mi?
Hayır, kesinlikle gerekmez. Finansal okuryazarlık, temel matematik bilgisi (toplama, çıkarma, yüzde hesaplama) ile başarılabilir. Önemli olan kavramları anlamak ve tutarlı bir şekilde uygulamaktır. Bugün birçok uygulama ve araç, hesaplamaları sizin için otomatik olarak yapmaktadır. Asıl önemli olan finansal kararlarınızın arkasındaki mantığı anlamaktır.
Sonuç: Finansal Okuryazarlık Bir Yaşam Becerisidir
Finansal okuryazarlık, günlük yaşamımızı sürdürmek için okuryazar olmamız ne kadar önemliyse, gelirimizi ve kaynaklarımızı yönetmek için o kadar önem taşır. Bu açıdan baktığımızda finansal okuryazarlığın temel yaşam becerilerinden biri olduğunu söyleyebiliriz.
Bu beceri küçük bir öğrenci bütçesini yönetmekten, ailenin geleceği için alınacak yatırım kararlarına kadar her alanda finansal sistemin avantajlarından yararlanmamızı ve aksaklıklarından korunmamızı sağlar. Finansal okuryazarlık yalnızca belli kişilerin değil herkesin sahip olması gereken bir yetenek. Çünkü bu hayatta hepimizin hayalleri var ve bu hayallere finansal hedefler koyarak ulaşabiliriz.
Finansal becerilerinizi profesyonel düzeyde geliştirmek için Bütçe Yönetimi Eğitimi, Finansal Analiz Eğitimi ve CFO Eğitimi gibi programları inceleyebilirsiniz. Ayrıca şirketlerin sürdürülebilirlik raporlaması ve finansal şeffaflık konularında bilgi edinmek için TSRS ve Sürdürülebilirlik Raporlaması Eğitimi‘ni de değerlendirebilirsiniz.
